Диълаг1а дакъа. Наьна мотт – Даьлера бесса мотт
Ший йоазув дита, наьхачоа
т1ехьа ваьннар воацар ва.
Коазой 1. Г1алг1ай, 1 : 146
«Мохк хеца йиш яц» яхача муг1аро чулоацаш я кавказхошта т1а мел кхелла харцонаш. Даьла вайгахьа валара, боарам баь варгвоацаш, доккха дега сакхат, сина за1ап да массадолча карадахача халкъий дарба де а, д1адаккха а дезаш. Вайна – кавказхошта, Эрсий Дирст елла йоакха мур яьнний. Цу заман чухь наьна метташ Эрсий Паччахьалкхено ший меттаца буржолаш а, г1абаш а теха д1алийцад. Уж эрсий меттахь в1ашаг1еллача набахте чукхейссад — цучу са увзаш дада. Тутмакх баь латташ ба-кх Дала х1ара къама бенна сийдола мотт, къамаьл, йоазув…
Эрсий 1аьдало, къамаш карадерзадаь, гуора оттадаьчул т1ехьаг1, ше хьат1аийца декхар кхоачашдаь даладоал. Тхьамадас хьааьннад цун дагадаьлар, дагодоалар, цуо шийна т1абилла харца ло1ам:
«Вай оззабаь хьабаккха беза царгара шоай наьна мотт. Цун моттиг хила йиш яц 1илман Ц1ай-Ц1аг1а. Коа нув хьекхачоа мара пайдане боацача боаккхаргба вай цар наьна мотт. Т1аккха вайчунца д1а1амаргба уж, цар ц1ийца леларгба из. Наьна мотт, ц1огильг чуэзза, эккхабаь, хурдийбаьнна пхьу санна, коара д1аг1оргба» (Коазой 1. Иблис къамаьл. Таржам Н. Лич).
Из б1еха г1уллакх чаккхена т1акхача дукха ха йисаяц. Тахан Шинфордюкъе дахача къамаш шоай мотт т1ехьашка бахар, 1оте1абар, эрсий бар хьалхабахар, из ч1оаг1аг1 ларх1ар, сенца нийсде доаг1а? Уж къамаш х1аллакдаьча а, х1аллакдеш а боахкача моастаг1ашта корта беттар дац-те из?!.. Цар б1аьшерашка мел боабаь дай-ноаной, йежарий-вежарий бицбар доацал-те из?!.. Яхь йолча саго из туржа1 дицде йиш йоллий-те?!..
Цу массарел ч1оаг1аг1 цхьаькха да Коазой 1ийсаз, кхера оагаш санна, аьга 1оадиллар: Дала ше мел кхеллача къаман шо-шоай метташ деннад — Цуо бенна мотт ца ларх1ар, цабезар Даьла ца лорх1ильга да, Цунца моастаг1ал леладельга да.
Из дош хьалха белгал даькхадар Тхьамадас ший «Зоазо» яхача дешарьга т1а: «Дала ший кхолламаш ца1 шоалаг1ачох къоастадаьд: сибаташца, напаг1анца, дахара 1еш долча моттигашца, метташца.
Дала хьадаь 1одиллар, дохаде араваьнначо лелабер Даьла Моастаг1ачун болх ба» (Коазой 1. Г1алг1ай, 3 : 262).
Шийгара луй 1ийса? Лувц. Дала аьнна Дош да: «Ва, нах! Оаха кхеллад шо цхьан шолларьгеях — ма1асаг, кхалсаг долаш, Оаха хьадаьд шоаг1 къамаш, тукхамаш…» (Къор1ан, 49 : 13. Таржам Н. Лич). Массанена ховш да къаман керттера белгало цуо бувцаш боа мотт больга. Из Къуор1ано ма яхар, Дала беннаб. Цудухь аьлча в1алла харц хургдац: Наьна-мотт – Даьлера бесса мотт, къаман са, цун дог. Цунца къоастаду вай цхьа халкъ вуокхог1: мотт д1абаьлар – къам, кхыча къамашца д1аийна, лар йоацаш дайна д1адаьлар…
Кавказхой метташ доадаь д1адаха г1ертар, къахьегар Эрсий Паччахьалкхе я, цун ма-даггара г1о деш уж шоаш болаш. Даьлера бесса ший мотт ца лоарх1ачо, шин б1аь шера къама т1аоттадаьр а, т1аоттадеш латтар а дицдаьчо, яхь йоаяьча саго мара яздергдац: «г1алг1ай меттал деша 1ома а деннадац тхо е из 1омабар тхона в1алла эшаш а дац».
Ший къамаьл-йоазув юстара а тесса, наьха дар хьалхадоахачо ше х1ара оалача-яздеча дешаца кхайкаду: «Воа-а, Даьла, аз хоастам банне а бац 1а са халкъа боссабаьча метта. Со 1а тхьона беннача метта раьза вац, сона из безаш бац… Эрсий къама 1а беннар дикаг1 а, хозаг1 а ба, аз из мара бувцаргбац Хьона…» Из къамаьл цун багара доаг1а, цуо из ше лелабеча наькъаца а кхайкаду дериггача дунена д1ахозаш, б1арьгагуш. Кхераме доацал-те цу имансизий новкъа ваьнна лелар?!..
Ший наьна мотт бувцачо х1ара ше оалача, яздеча дешаца йоах: «Аз хоастам бу Хьона, Везан Даьла, Воккхан Даьла, 1а са къама беннача метта!..»
Фу кхоачашде доал Эрсий 1аьдал ше карадерзадаьча къамий метташ к1еззигдеш, кхоачадеш, цар лараш синошкар д1айоеш? Цу хьокъехь Коазой 1ийсай йоазонаш йоах:
«Нах эбе боахк. Ийнача нахах къам мича хул – адамий 1ул ма хулий: д1алаьллача д1адодаш, хьалаьллача хьадоаг1аш, ший гийга а юхан а мара, кхы яхь йоацаш» (Г1алг1ай, д. 3, о. 262).
Нийсон Лич
Дешлорьг хьажа: http://chechenews.com/world-news/politics/10972-1.html
Отдел писем
Chechenews.com
14.02.13.