Ассалам 1алейкум, вежарий.
Я обращаюсь к вам с просьбой. Дело в том, что я написал статью о творчестве г1алг1ай писателя Иссы Кодзоева. В частности я пишу о его поэтическом сборнике «Ц1ие тетрадь». Стихи о том беспределе, который творится Русской империей на Северном Кавказе. Но опубликовать не удается, потому что все г1алг1ай «оппозиционные» сайты пошли в отказ (кроме первой – нейтральной главы).
Они оппозиционны нынешней власти, они за власть с «человеческим лицом», я в этой, как и во всех других моих статьях не признаю право на существования Русской империи, которая прошлась по нашим народом катком геноцида и этноцида.
Не одно стихотворение, а весь сборник «Ц1ие тетрадь» посвящен писателем чеченскому парню Читигову Зелимхану, которого пытали в Карабулакском ОВД каратели из тейпа Иблис-наькъан. Но эти Иблис-наькъан не смогли его сломать.
Вся моя статья от начала 2-й главы и до конца пронизана ненавистью к Русской империи и убежденностью в ее неизбежном крахе.
Главная причина отказа дальшейшей публикиции заключается именно в этом. Еще одна деталь, статья написана на г1алг1ай языке, но я думаю для нохчо, читающего на родном языке, это не проблема.
Я учился в университете Джохар-г1ала, свободно, с пониманием, читаю на нохчи, понимаю разговорную речь. Писать, правда не могу. Воша, г1о дийр дацар-те, 1а, г1алг1ачоа!
Выполняя просьбу автора письма редакция Chechenews.com предлагает к вниманию вайнахских читателей главы из статьи Нийсон Лич:
Кхиера виезаш ца1 мара дац:
Кхыча сага зуламе хилар.
Д1ахо кхиера х1ама да а дац.
Данте, Жожаг1атте, 2 : 88 – 90
(Таржам Н. Лич)
Хьалхара дакъа. Лоарх1ама дош
Дала ше кильг ваьрдилла
нах ба къуонахий! Сигал –
Даьла, лаьтта – къуонах!
(Коазой 1. Г1алг1ай, 5 : 485)
Коазой 1ийса Т1ой-юрта ший ц1аг1а шоллаг1ача г1ата* т1а ваг1а йоазонаш кхоллаш. Цун ц1еннана Рая к1алара хьалкхайк: «Яьй, лакхеравар, 1овосса цу «бада» т1ара, яъа х1ама хьаяьнний хьуона!» Яздархо-м мичав Раяьй оаз хозача: из б1аземо д1акхаьллав, цуо кхеллача тулпалхошца чуийнна къамаьл деш ва, цасоцаш хьокхаш къоалам а болаш. Фу чаьпильгиш, фу дулхильгаш да акхар дувцар, ше Т1ой-юрта ва, «бада» т1а ва дицдаьча 1ийсайга…
Т1аккха чухец Раяс берий тоабильг Дада «тхов» т1ара 1оваккха. Коачал цхьан метте цалотталуш, т1аьнашт1а увташ, кильгаш лестадеш чухьилхача берильгаша т1ахьец Дадайна дешай цхьантохар: «1ай, ва Дада!.. Яъа х1ама хьамаяьннайий!.. 1омаоттаяьйий!.. Шеллалуш ма латий!.. Хьо-м ваг1аш ма вий – тхо-м меца маденнадий!..»
Берий ц1одза Дада духьал отталургвац… сиглара а «бада» т1ара а 1овосса виезача даьлар г1уллакх. Берильгаш кильгаш лаьца, токкхаваь вахьаш латт из Нанайнеи, чапильгаштеи духаьл оттаве…
1ийса, Дала вай къаман духьа иштта Т1ой-юрта хьай «бада» т1а ваг1а а «сигленашка» лела а ха лойла хьуона: диег1аца магар долаш, диезалаца биезам буаш, керда йоазонаш а кхоллаш…
Юххьанца дувца лаьх1ар кхыча тайпара дар са, из т1ехьашка тетта, аьннар а аьнна, цун т1ехьа сай новкъоста боттаргба аз лоарх1ама кад айса таржам даьча муг1арашца:
1емарашкара хьахозаш оаза яц –
Дош мара чаккхе йоацаш х1ама дац.
Д1аихача ширача замашкара
Тахан диекаш йоазонаш мара дац.
Из доацар рузкъа дац вай!
Укх 1азапе деношка 1омале вай,
1оажалo д1ацакхоалла совг1ат —
Вай йоазув-къамаьл, лораде!
(Иван Бунин. Дош)
Йоазонашца хьаккхашта ваьнначарех, цу г1уллакха аьттув баьнначарех ва Коазой 1ийса. Мишта, сенца баьннаб цун аьттув? Дала дакъа деннад цунна дешаш в1ашаг1детта, царех к1оарга ийлаш кхолла, царца хьокхамаш оттаде, хьиехамаш дегашка доссаде. Хьалха Даьле, т1аккха г1алг1ай къам бахьан хьахиннав цох сийдола яздархо.
Халкъа накхах вакхаш, цун хьаькъало кхоабаш, сакхетамо кхиетавеш, цун т1аэттача халоно, балоно готтавеш хьахиннав цох яздархо. Ший хьинарца, диеналца миекъала к1ала ца вуодаш, сонтала кара ца эккхаш, ахча-бохча т1ехьа ца воалаш, тахан вайна ма вовзар хьаэттав из. Даьла совг1ат доацаде къахьийгад цун хьаькъало, дего, сино шийга кхаьчар тоадеш, к1оаргдеш, къоагадеш. Ший йоазонашца къаман хам беш, баркал оалаш цун хьалхишка деннад Тхьамадас.
Укх дунен т1а ц1и хеза мел бола яздархоша, оазархоша фу даьд шоай кхолламаш наьха дегашка чудоассаде? Цар массане тохк дунен т1а мишта ваха виеза? пайда сеннаг1а бола? зулам малаг1а да? къизало фу ду сага дега-сина? т1емаш х1анна хул? машаро фу лу сага? малаг1а 1азапе оттаву хьаг1о, сутарлено? саг вер сенца нийсде доаг1а? маллаг1 бехктоакхам, бекхам ба харцо лиелаяьчоа? Иззамо кхы дукха хаттарашта жуоп тел яздархоша, оазархоша шоай кхолламашца.
Цхьабакъада, цар массане ийла-нигата Ший Хьиехамашца лард йилла ваг1ар Даьла ва. Цун лардал лаккхаг1 уж айбеннабац, е айлуц, е айлургбац. Цар х1аране шо-шоай дешашца, ийлашца белгал доах, керда доах Даьла Хьиехараш, пайхамараша даь васкеташ. Цхьанне яздаьр, вокхо яздаьчох къердаш, эргаш хул, амма цар ларда-к1ийле ца1 мара яц – Даьле дош. Из ма1ан бакъде, ч1оаг1де дош кховдаду аз жугтий оазархочоа:
Нач1ало догц1енна баь кхоллам
юхьиггагара чаккхенга кхаччалца –
массехана динца бувзаме хул,
Даьла цу белха даькъе а хул.
(Игорь Губерман. Таржам Н.Лич)
Коазой 1ийса а Дала адамлена еллача ларда-к1ийлена т1а латта, цу т1ера цавоалаш, юстара ца лелхаш, оаг1ора чуцаветталуш. Кхыбоа яздархой, оазархой ийлаш Тхьамадас ший тайпара, кхы цар цхьанне а цаяздеча кепах хьаоттаяьй. Цун дешаш-ийлаш кхыча яздархой чарца тувлаяргьяц, шоаш къаьста латта уж йовзарьгйолаш, цкъа 1ойийшича йицлурьгйоацаш.
1ийсай йоазуво кхыбоа ц1и хеза яздархош баь кхолламаш д1абоабац, юстара бахац. Цуо цар ийла-нигат к1оаргду, къоагаду, сийрдаг1 ду, дегашка-синошка чудужаду. Кхы цхьаькха йоакха белгало, эргам болаш да 1ийсай йоазонаш. Цуо санна Даьла хоаставе, Цунга текъа ховш яздархо кхы дукха вац. Маллаг1а овла т1ера г1етташ я уж Дала хоастам беш йоа ийлаш? Цунна дегчу доалача иман т1ара йоаг1аш я:
Ийлашца сигленашка лелар,
Ший нач1ала дирст йолаер –
Даьле Даимлен Йоарженах
Са д1алаьцача латтийсар.
(Омар Хайям. Таржам Н.Лич)
Аз яздечох ца тешачо фу де деза? «Г1алг1ай» 1одеша… Харцача 1аьдало вайна т1атеча, чуеттача лай оамала духьал даккха цул дикаг1 дарба дац. «Г1алг1ай» 1одийшачоа аттаг1 хургда кхетам лай оамалах 1оц1еннабе, из д1ахоарцае. Шоллаг1а-дале, укх шин б1аь шера эрсий чоалтачаш боабаьча вай дай-наьной, йижарий-вежарий «Ц1ий гурматашца» дегаш вай лувчадой, синош 1амаргда т1аяьржача Эрсий харцона духьал отта.
Цу лоарх1аме г1уллакха дика новкъост ва шоана Коазой 1ийса, тешаме г1ончий я шоана цун син т1ара г1айтта ийлаш: «Шийца оаг1ув биллар к1алвитац Дала – Даьлаца оаг1ув билла хьаденад вай къам х1анзолца. Дунен чухь б1агал мел баьнна харцой, шоай харцо чакъяьккха, вайна т1абарж; дунен чухь б1уйгал мел баьнна къизой, шоай къизал 1абае, вайх т1алат; – амма цу Везача Дала уж харцой а, уж къизой а, малхо ша бошабеш санна, хана-замалах бошабий, иэшабий, кхоачабий, боаций бу. Вай дус, воаш долчча, воай мехка…» (Г1алг1ай, дешарьг 5, оаг1ув 27)
Ер лоацца лоарх1ам дош аьнна ваьнна волаш, айса арабаькхача новкъа варгва-кх со т1ехьа т1адоаг1ача дакъанца.
Нийсон Лич
* Дешай ма1ан дешлорьга т1а д1аяздаь да. Цу т1ара деррига дешай ма1ан Коазой 1ийсай дешарьгашт1ара хьаийца да.
Дешлорьг
Адамле – человечество
Анаюхе — горизонт
Апар – русло реки
Аьга (оагаш) – тесать, обтесывать (камень и т.п.)
Болам – движение (в том числе и общественное)
Боаций бу – превращает в ничто
Буржолаш – колодки
Б1ухо – воин
Викал – представитель, депутат (по значеню близко старинному слову – къаь)
Г1абаш – кандалы, оковы
Г1ат – этаж
Г1аьзаро – азербайджанец
Г1онча – патриот; помощник, адвокат
Г1улакхаче – должностное лицо, чиновник, министр и пр.
Даимле – вечность
Дийнате – живое существо
Доарахо – раненный
Д1андарьг – ядро, снаряд
Йоазоанаш – письмена
Йоал – дань, налог
Йоарже – бесконечность, беспредельность
Кавказхо – кавказец
Каерзан – безоружный, без оружия
Кильг ваьрдиллар – рукоположение, благословение
Кир – караван
Курхаьшкал – мародерство
Къизеш – изверги, изуверы
Маьхашха – проволока из металла
Моалой – монголы
Мутхьал – март
Мур – срок, фаза, этап, период
Нач1ал – талант
Ний (чара) – ванна, корыто
Оазар – стихотворение
Оазараш – стихотворения
Оазархо – поэт
Оалам – сказание
Оаламча – сказитель
Онк – жизнеспособность, энергия
Саувзархо – изувер, мучитель, истязатель
Согар (согараш) – светильник и т.п.
Сунт – плотина, запруда
Сурташхо – художник
Таптар – книга записи всех деяний человека
Тунтакх – контуженный
Тукхам – племя, фратрия
Тутмакх – арестант, заключенный
Текъа – восхвалять, прославлять Всевышнего, обращаться к нему с мольбой
Т1ахьежархо – надзиратель, надсмотрщик
Т1ема пхьег1а – поле битвы
Хийре – чужеземец, чужой человек
Хьешам – гнет, угнетение
Чоалтач – палач
Чхьонкар – дубина, секира, палица
Цхьантохар – залп
Ц1ай-Ц1а – храм, святилище, священное место
Ц1ув-Саг – ц1енна саг (бусулба 1аьдалах – дийша саг)
Шинфордюкъе – Междуморье, между Черным морем и Каспием (1аьржа форд, Сийна форд)
Шолларьг – пара людей
1абг1араш – возгласы удовольствия, удовлетворения (полового, садистского и т.п.)
1азапче – пыточная
1емараш – кладбище
Продолжение следует ….
Отдел писем
Chechenews.com
10.02.13.